Tematyka wystawy nawiązywała do początków historii Muzeum Częstochowskiego, które powstało w 1905 jako Muzeum Higieniczne. W 1925 zmieniło nazwę z Higienicznego na Miejskie Muzeum Krajoznawcze i Higieniczne (w skrócie Muzeum Miejskie). W tym czasie przeszło spod zarządu Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego w posiadanie miasta. Później prowadziło je Towarzystwo Kultury Regionalnej, a w czasie wojny służyło niemieckim okupantom głównie jako magazyn. Po wojnie było placówką państwową szczebla miejskiego lub regionalnego (po utworzeniu województwa częstochowskiego).
W 1993 r. zostało ostatecznie przejęte jako instytucja kultury przez odrodzony samorząd w ramach tzw. programu pilotażowego, a od 1995 r. nosi nazwę Muzeum Częstochowskiego.
Syntetycznie historię i obecny stan posiadania Muzeum przybliżyła w czasie spotkania jubileuszowego jego dyrektorka Katarzyna Ozimek, która chwilę później odebrała Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis”. Odznaczenie nadawane jest instytucjom lub osobom szczególnie wyróżniającym się w dziedzinie twórczości artystycznej, działalności kulturalnej lub ochronie kultury i dziedzictwa narodowego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Medal – wraz z gratulacjami i wyrazami uznania dla pracy częstochowskich muzealników – przekazał obecny na uroczystości wicewojewoda śląski Adam Zaczkowski.
– 120-letnia historia Muzeum Częstochowskiego to czas niewątpliwego rozwoju muzealnictwa i wystawiennictwa. To także wielki krok w rozwoju Polski – mówił w czasie jubileuszu zastępca prezydenta Częstochowy Ryszard Stefaniak. – W tym czasie – z wymazanego przez zaborców z map świata kraju staliśmy się członkiem Unii Europejskiej. Naprawdę wiele się zmieniło. Patrząc z takiej perspektywy, powołanie do życia częstochowskiego Muzeum było nie tylko wyrazem chęci sprostania – na odpowiednim, naukowym poziomie – potrzebom dynamicznie rozwijających się zainteresowań najdawniejszą przeszłością regionu, lecz także manifestacją patriotycznej postawy mieszkańców.
Te historyczne, kulturowe oraz patriotyczno-społeczne konteksty były też obecne w innych wystąpieniach, w tym m.in. częstochowskiego posła RP Szymona Giżyńskiego czy przewodniczącego Rady Muzeum Częstochowskiego dra hab. Jerzego Mizgalskiego.
Gratulacje i życzenia przekazali też m.in. reprezentanci władz marszałkowskich i Sejmiku Województwa Śląskiego, Powiatu Częstochowskiego, a także dyrektorzy państwowych, regionalnych oraz miejskich instytucji kultury. Obecni byli oczywiście przedstawiciele Rady Miasta Częstochowy, wcześniejsi dyrektorzy Muzeum – Iwona Młodkowska-Przepiórowska i Janusz Jadczyk, a także ludzie ze świata częstochowskiej kultury, nauki i sztuki.
W czasie uroczystości wielokrotnie dziękowano wszystkich byłym i obecnym pracownikom i współpracownikom, którzy przez lata przyczyniali się do powiększania dorobku Muzeum i zwiększania wartości częstochowskich zbiorów muzealnych.
Elementem jubileuszowych obchodów było otwarcie 18 czerwca wystawy „W zdrowym ciele… czas na kulturę. Muzeum Higieniczne 1905 – Muzeum Częstochowskie 2025”, którą można zobaczyć w Pawilonie Wystawowym w Parku Staszica. Ekspozycja jest podzielona na dwie części. Pierwsza to historia placówki oraz jej rozwój po czasy współczesne, z przedstawieniem genezy powstania Muzeum Częstochowskiego, przybliżeniem sylwetek zasłużonych dlań osób, pokazaniem, jak się przekształcało i jak wygląda w dniu dzisiejszym. W drugiej Muzeum prezentuje, jak ważne dla szeroko pojętej higieny były pojęcia: „postęp”, „udoskonalenie”, „edukacja”. Podkreśla, że dbający o swe ciało człowiek dba tym samym o własny umysł oraz kulturalny rozwój.
Muzeum Częstochowskie z małego muzeum stało się wieloobiektową, interdyscyplinarną instytucją kultury. Stałe lub czasowe wystawy Muzeum prezentowane są obecnie w kilkunastu obiektach, zlokalizowanych w różnych częściach naszego miasta. Tematyka prezentacji jest różnorodna, głównie związana z dziedzinami reprezentowanymi w muzeum, a więc z archeologią, etnografią, przyrodą, historią i historią sztuki.
Najbardziej reprezentacyjnym obiektem Muzeum Częstochowskiego jest dawny Ratusz przy placu Biegańskiego, w którym wystawy są eksponowane od 1967. W latach 2004–6 budynek ten został poddany gruntownemu remontowi, w wyniku którego przystosowano go dla potrzeb osób z niepełnosprawnościami i wyposażono w windę. Zmodernizowano także wieżę, tworząc przeszkloną część widokową, z której można oglądać panoramę miasta. W Ratuszu od 2006 prezentowana jest stała wystawa historyczna poświęcona dziejom Miasta Częstochowy (została niedawno odnowiona i inaczej zaaranżowana z okazji 120-lecia Muzeum) oraz ekspozycje zmienne.
Obecne muzealne pawilony znajdujące się w Parku Staszica, wybudowano w 1909 w ramach Wystawy Przemysłu i Rolnictwa. Kapitalny remont Pawilonu Wystawowego – piętrowego gmachu z dwiema salami i półpiętrem przeznaczonymi na czasowe ekspozycje muzealne – przeprowadzono w 1996–2000. Zachowano jego pierwotną eklektyczną formę.
W jego pobliżu ma swoją siedzibę Muzeum Górnictwa Rud Żelaza, znajdujące się od 2009 na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego. Charakter wyłącznie edukacyjny ma Multicentrum „Zodiak”. Budynek, w którym odbywają się zajęcia, powstał w 1909 na zlecenie Towarzystwa Akcyjnego Zawiercie, a w okresie międzywojennym został zaadaptowany na obserwatorium astronomiczne. Po gruntownym remoncie, w 2010 urządzono w nim interaktywny świat zabawy i nauki.
Unikatowym na mapie Polski jest kolejny obiekt Muzeum Częstochowskiego Rezerwat Archeologiczny w dzielnicy Raków z zachowanym in situ cmentarzyskiem z czasów kultury łużyckiej.
Z kolei przy ul. Jasnogórskiej 23 mieści się inny muzealny obiekt: Dom Poezji – Muzeum Haliny Poświatowskiej. W odnowionym budynku zamieszkiwała po wojnie poetka wraz z rodziną. Wystawa stała Żydzi Częstochowianie, prezentowana w zabytkowej odrestaurowanej kamienicy przy ul. Katedralnej 8 to nowoczesna ekspozycja powstała w 2016 z inicjatywy Honorowego Obywatela Częstochowy, niedawno zmarłego Zygmunta Rolata. Znajdują się na niej zdjęcia, dokumenty, pamiątki z całego świata, związane z historią częstochowskich Żydów. Ekspozycja ukazuje wielokulturową Częstochowę w kontekście żydowskich tradycji, przybliża wkład Żydów w rozwój społeczny, ekonomiczny i kulturalny miasta. Współorganizatorami prezentacji – oprócz miasta – są Światowy Związek Żydów Częstochowian i Ich Potomków, Archiwum Państwowe w Częstochowie i Uniwersytet Jana Długosza.
Od 2021 Muzeum ma kolejny obiekt w postaci powstałego na Starym Rynku pawilonu, w którym prezentowana jest wystawa stała pt. Historia Częstochowy – miasta nad Wartą, stworzona w ramach projektu „Przebudowa i rozbudowa budynku Ratusza Starej Częstochowy”, a zatem eksponująca także jego zachowane pozostałości.
Oferta edukacyjna Muzeum oparta jest o działalność działów merytorycznych – archeologii, etnografii, historii, sztuki i przyrody – umożliwia kontakt z eksponatami z kolekcji muzealnej, dzieci i młodzież mają okazję zapoznać się ze zbiorami i prezentowanymi wystawami. Zajęciom teoretycznym towarzyszą urozmaicone, głównie plastycznie, warsztaty.
W Muzeum Częstochowskim prowadzone są prace badawczo-naukowe, odbywają się wernisaże, konferencje naukowe, promocje książek, spotkania literackie i wykłady oraz historyczne wycieczki piesze i rowerowe. Instytucja prowadzi szeroko zakrojoną działalność edukacyjno-popularyzatorską, od 1965 wydawany jest rocznik Muzeum Częstochowskiego, będący źródłem wiedzy o mieście i placówce.
fot. Łukasz Kolewiński/Łukasz Stacherczak
